Realizacja celu hodowlanego w stadzie, czyli jak osiągnąć sukces? cz. 3.
Część trzecia: WYBÓR BUHAJA
Jeśli dziś wybierzemy lepszego ojca dla przyszłych krów, to w przyszłości uzyskamy nie tylko większe zyski z produkcji mleka od córek, ale również od wnuczek tego buhaja. Sprawa jest prosta – geny się kumulują. Dlatego to nie cena nasienia powinna decydować o jego zakupie, lecz wartość hodowlana buhaja. Teraz, kiedy większość buhajów oferowanych na polskim rynku posiada Indeks Ekonomiczny wyrażony w PLN, łatwiej jest ocenić i podjąć decyzję o zakupie nasienia. Musimy wziąć pod uwagę, który buhaj przyniesie nam większy zysk w perspektywie długofalowej? Wybierając nasienie buhajów o wyższej wartości hodowlanej, często z droższej oferty, liczymy na to, że ich córki spłacą ten wydatek w przyszłej produkcji. Oczywiście, ostateczna kalkulacja zależeć będzie również od kilku innych parametrów jakie w danym momencie mamy w stadzie, tj. zużycie nasienia na ciążę, rodzaj stosowanego nasienia, przeżywalność jałówek do pierwszego wycielenia czy średnia liczba laktacji krów użytkowanych w gospodarstwie.
Na naszym rynku hodowlanym okresowo pojawiają się oferty nasienia buhajów pochodzących z polskich i zagranicznych hodowli. Paleta buhajów w katalogach aktualizowana jest trzy razy do roku, po każdym sezonie publikacji oficjalnej oceny wartości hodowlanej: kwiecień, sierpień i grudzień. W większości prezentowane wartości hodowlane buhajów mają zrozumiałą dla odbiorcy formę. Jak jednak wybrać najbardziej odpowiedniego buhaja analizując tyle informacji ważnych z punktu widzenia ekonomicznego czy hodowlanego? Przede wszystkim hodowcy powinni korzystać z wartości hodowlanych wyrażanych bądź przeliczanych na skalę naszego kraju. W szacowaniu wartości hodowlanej kraje stosują różne grupy bazowe, bardzo często odmienne pod względem średniej i odchylenia standardowego od naszej populacji. Różne są również składowe, jak też ich udział cech lub grupy cech w indeksach selekcyjnych. Buhaj będący na TOPie w innym kraju niekoniecznie może się sprawdzić w Polsce. Nie ma sensu porównywać wartości indeksów selekcyjnych używanych w dwóch różnych krajach, ponieważ ważne są miejsca, jakie buhaj zajmuje w rankingach danego kraju. Dobranie par rodzicielskich z uwzględnieniem wartości hodowlanych jest prawie niemożliwe, jeżeli wartości hodowlane samca są wyrażone w innej skali niż samicy. Wartości hodowlane poszczególnych buhajów można sprawdzić na stronie Instytutu Zootechniki PIB lub Centrum Genetycznego PFHBiPM.
Rankingi dostępne na stronie CGen mają wiele, przydatnych funkcji tj. wyszukiwarka buhajów, informacje o dostępności nasienia czy możliwość porównywania buhajów między sobą (cgen.pl/indeksy/). Użytkownicy SOL mają zadanie uproszczone i dostosowane do pracy prawie w każdym miejscu. W każdej chwili, nawet wykorzystując telefon komórkowy, znajdą niezbędne informacje o wybranym buhaju w zakładce „Hodowla”, poprzez wybranie opcji „Szukaj buhaja w Cgen”.
Ponadto, w celu popularyzowania wiedzy o najlepszych dostępnych buhajach, po każdej publikacji oficjalnej oceny wartości hodowlanej, drogą mailową wysyłane są do hodowców wraz z raportami z oceny wartości użytkowej, listy najlepszych buhajów tzw. TOP buhajów, które dostępne są również na stronie internetowej pfhb.pl/hodowla/top-listy.
Jak widać źródeł informacji, gdzie można dokładnie obejrzeć wycenę buhaja nie jest tak mało, jednak hodowcy najczęściej mają pod ręką katalogi buhajów z poszczególnych firm inseminacyjnych, z którymi współpracują.
Przeglądając katalogi buhajów, dla rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej w pierwszej kolejności mamy do dyspozycji indeks selekcyjny PF - Produkcja i Funkcjonalność. Budowa indeksu selekcyjnego jest odzwierciedleniem celu hodowlanego dla tej rasy w Polsce. Dlatego jest on podstawowym narzędziem oceny wartości hodowlanej buhajów w naszym kraju. Buhaje mogą być ocenione konwencjonalnie – na podstawie córek lub na podstawie analizy genomu z wykorzystaniem markerów SNP, zwłaszcza jeśli chodzi o młode buhaje. Dla przypomnienia wartość hodowlana buhaja, to wartość genów tego osobnika dla jego potomstwa. Wartość hodowlana powinna być zawsze analizowana wraz z jej dokładnością. Obliczana wartość hodowlana jest tylko przybliżeniem prawdziwej wartości genów osobnika, którego siłę określa właśnie dokładność oceny wartości hodowlanej Im jest ona wyższa, tym oszacowania są bliższe prawdziwej wartości genetycznej. Buhaje genomowe mają niższą dokładność w porównaniu do buhajów ocenionych na dużej liczbie córek, ale w związku z tym, że są to młode osobniki z reguły mają wyższą wartość hodowlaną.
Drugim indeksem selekcyjnym, umożliwiającym łatwiejsze porównywanie zwierząt między sobą, a co za tym idzie lepszy wybór interesującego buhaja jest Indeks Ekonomiczny. W przypadku buhajów IE pozwala określić o ile różnią się zyski od ich córek w przeliczeniu na laktację. Porównując buhaje z wykorzystaniem wartości IE każdy hodowca może określić różnicę w spodziewanych zyskach i wybierać te buhaje, które pozwolą mu zarobić najwięcej. Dzięki wyrażeniu IE w złotówkach łatwiej jest skalkulować potencjalne zyski lub straty, jeśli rozważamy inwestycję w droższe nasienie.
Na stronie Centrum Genetycznego każdy może sprawdzić, jak duża jest rozpiętość wartości Indeksu Ekonomicznego buhajów, których nasienie jest dostępne na polskim rynku. Dostępność nasienia oznaczana jest przez firmy oferujące je w Polsce. Po każdej wycenie na stronie cgen.pl/raporty/ można znaleźć „raporty z dostępności nasienia”. Osobno dla każdego dostępnego rodzaju nasienia, seksowanego bądź konwencjonalnego, tworzone są rankingi buhajów uszeregowane wg wartości Indeksu Ekonomicznego (IE), zarówno w odmianie czarno-białej jak i czerwono-białej. Użytkownik może również znaleźć listy buhajów dostępnych po raz pierwszy oraz wykaz buhajów z najniższym oczekiwanym inbredem potomstwa.
Zanim zdecydujemy się na zakup nasienia konkretnego buhaja, a obawiamy się wzrostu poziomu inbredu w stadzie polecamy skorzystanie z kalkulatora rodowodowego dostępnego na stronie Centrum Genetycznego cgen.pl/kalkulator/, gdzie wystarczy wpisać numery potencjalnych rodziców, czyli buhaja i samicy, aby poznać inbred przyszłego potomka.
Z pomocą dla hodowców w optymalnym wyborze buhaja przychodzą programy komputerowe. PFHBiPM stworzyła swój program do kojarzeń DoKo, który już od kilku lat jest wykorzystywany przez doradców PFHBiPM. Narzędzie to jest ciągle rozwijane i doskonalone, żeby usługa świadczona dla hodowców była na jak najwyższym poziomie. Nasi doradcy wykonując dobory buhajów są zawsze obiektywni i kierują się tylko ideą dobrania jak najlepszego buhaja do konkretnej samicy, aby urodzone z kojarzenia potomstwo spełniało w pełnym zakresie założony wcześniej przez hodowcę cel hodowlany.
Najważniejszy jest dobór indywidualny, ale o nim napiszemy szerzej w ostatniej części „Realizacji celu hodowlanego”