Ocena typu i budowy stanowi ważne narzędzie wykorzystywane nie tylko do szacowania wartości hodowlanej buhajów i samic pod względem cech pokroju ale również do zarządzania stadem krów mlecznych. Informacje z oceny mogą być wykorzystywane w komputerowych programach do kojarzeń w celu doskonalenia genetycznego stada i wzrostu finansowej wartości zwierzęcia. Funkcjonalna budowa ciała tworzy podstawę do wysokiej produkcji oraz wydłużenia okresu użytkowania krowy mlecznej.
Ocenę typu i budowy przeprowadzają wykwalifikowani doradcy ds. hodowli Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka. Obejmuje ona dwa główne komponenty: liniową ocenę cech budowy (cechy liniowe) i ocenę cech ogólnych (opisowych).
W Polsce stosuje się trzy metody oceny, dostosowane do różnych typów użytkowych i ras:
- dla typu użytkowego mlecznego (z wyłączeniem rasy polskiej czerwonej),
- dla typu użytkowego mięsno-mlecznego,
- dla rasy polskiej czerwonej (RP).
Terminy przeprowadzania oceny są następujące:
- u krów pierwiastek w czasie trwania laktacji w okresie od 15. do 300. dnia po wycieleniu,
- u krów w kolejnych laktacjach w czasie trwania laktacji od 15 dnia po wycieleniu.
Cechy liniowe stanowią podstawę wszystkich nowoczesnych systemów klasyfikacji opisujących krowę mleczną. Liniowa ocena cech jest uznaną międzynarodową techniką oceny typu i budowy zapewniającą ocenie obiektywizm, dokładność i spójność. Technika ta opisuje wyłącznie poziom danej cechy a nie jej celowość. Każda cecha jest punktowana w skali od 1 do 9, pomiędzy ekstremami biologicznymi, lub mierzona i wyrażana w centymetrach
| Cecha liniowa | Typ użytkowy mleczny | Typ użytkowy mięsno-mleczny | Rasa polska czerwona |
1. Wysokość w krzyżu (cm) | 1 | 1 | 1 |
2. Głębokość tułowia | 2 | 2 | 2 |
3. Szerokość klatki piersiowej | 3 | 3 | 3 |
4. Długość odcinka piersiowego tułowia |
| 4 |
|
5. Długość zadu |
| 5 |
|
6. Ustawienie zadu | 4 | 6 | 4 |
7. Szerokość zadu | 5 | 7 | 5 |
8. Postawa nóg tylnych-widok z boku | 6 | 8 | 6 |
9. Kąt racicy | 7 | 9 | 7 |
10. Pęcina |
| 10 |
|
11. Postawa nóg tylnych-widok z tyłu | 8 | 11 | 8 |
12. Struktura kostna | 9 |
| 9 |
13. Struktura stawu skokowego |
| 12 |
|
14. Lokomocja (opcjonalnie) | 10 | 13 | 10 |
15. Zawieszenie przednie wymienia | 11 | 14 | 11 |
16. Długość przedniej części wymienia |
| 15 |
|
17. Długość tylnej części wymienia |
| 16 |
|
18. Zawieszenie tylne wymienia | 12 | 17 | 12 |
19. Więzadło środkowe wymienia | 13 | 18 | 13 |
20. Balans wymienia | 14 |
| 14 |
21. Położenie wymienia | 15 | 19 | 15 |
22. Szerokość wymienia | 16 | 20 | 16 |
23. Umiejscowienie strzyków tylnych | 17 | 21 | 17 |
24. Kierunek strzyków tylnych |
| 22 |
|
25. Umiejscowienie strzyków przednich | 18 | 23 | 18 |
26. Długość strzyków | 19 | 24 | 19 |
27. Grubość strzyków |
| 25 |
|
28. Charakter mleczny | 20 |
| 20 |
29. Kondycja | 21 |
| 21 |
30. Umięśnienie przodu |
| 26 | 22 |
31. Umięśnienie zadu |
| 27 | 23 |
Cechy ogólne to grupy cech liniowych odnoszących się do jednego określonego obszaru funkcjonalnego krowy. Wagi poszczególnych cech liniowych są zgodne z ekonomicznym celem hodowlanym danego kraju.
W zależności od typu użytkowego wyróżniamy cztery lub pięć cech ogólnych, które podlegają ocenie.
Typ użytkowy mleczny | Typ użytkowy mięsno-mleczny | Rasa polska czerwona | |||
| Rama ciała(z zadem) | 15% | Kaliber | 20% | Kaliber i pojemność | 15% |
| Siła mleczności | 20% | Typ i budowa | 15% | Typ i budowa | 20% |
| Nogi i racice | 25% | Nogi i racice | 10% | Nogi i racice | 20% |
| Wymię | 40% | Wymię | 30% | Wymię | 45% |
| Umięśnienie | 25% | ||||
Każda cecha opisowa oceniana jest punktowo w skali 50-97.
Suma punktów za cechy opisowe, po uwzględnieniu ich wag procentowych, stanowi ogólną ocenę typu i budowy krowy (50-97 pkt.), którą interpretuje się następująco:
| Ocena ogólna w punktach | Interpretacja oceny |
| 90 i więcej | - doskonała (EX |
| 85 – 89 | - bardzo dobra (BD) |
| 80 – 84 | - dobra (DB) |
| 75 – 79 | - dość dobra (DD) |
| 70 – 74 | - dostateczna (DS) |
| 65 – 69 | - słaba (SL) |
| 50 – 64 | - bardzo słaba (BS) |
Maksymalna punktacja za ocenę ogólną typu i budowy, w zależności od numeru laktacji, w której jest ona przeprowadzana, wynosi:
- I laktacja – 89 pkt.
- II laktacja – 92 pkt.
- III laktacja – 95 pkt.
- IV i dalsze – 97 pkt.
Przedstawiona powyżej metodyka oceny typu i budowy krów mlecznych obowiązuje od 16.04.2012 r.
Dane obowiązujące od 2024 r.