Stres cieplny u krów mlecznych

Stres cieplny to przegrzanie organizmu krowy spowodowane wysoką temperaturą i wysoką wilgotnością otoczenia. Zdarza się latem – w czerwcu, lipcu i sierpniu – powodując zmniejszenie wydajności mlecznej krów nawet o 30–35%. Przyczyną tego jest z jednej strony ujemny wpływ ciepła otoczenia na przemiany zachodzące w organizmie krowy, a z drugiej zmniejszone pobieranie paszy.

Ujemny wpływ upałów na wydajność produkcji mleka jest szczególnie wyraźny u najbardziej wydajnych krów, które z powodu wysokiej wydajności mleka charakteryzują się zwiększonym tempem przemian. Reakcja krowy na stres cieplny zależy też od jej stanu fizjologicznego i jest większa w okresie szczytu laktacji. Stres cieplny sprzyja również stresowi oksydacyjnemu, czyli gromadzeniu się w organizmie krowy wolnych rodników, czego następstwem jest obniżona odporność. Z kolei następstwem obniżonej odporności mogą być: zatrzymanie łożyska, stan zapalny błony śluzowej macicy i mastitis, czyli podwyższona liczba komórek somatycznych w mleku.

Krowa zmienia zachowanie

Stres oksydacyjny, wraz ze zmniejszonym pobraniem paszy (w tym również ujemnym bilansem energii), może być powodem pogorszonej płodności krów obserwowanej w okresie letnim. Organizm krowy do pewnego stopnia radzi sobie z nadmierną temperaturą. Ułatwiają mu to dwa mechanizmy: zwiększone wydalanie ciepła oraz zmniejszona produkcja ciepła. W sytuacji stresu cieplnego zwiększa się przepływ krwi w warstwie podskórnej, co ułatwia oddawanie ciepła do otoczenia. Wydalanie ciepła odbywa się również przez pocenie się oraz przyspieszone oddychanie i ślinienie się. Na te czynności krowa musi jednak zużyć pewną część energii, co odbywa się kosztem produkcji mleka. 

Krowa podczas stresu cieplnego zmniejsza również aktywność ruchową, dzięki czemu jej organizm produkuje mniej ciepła. Kiedy jest to możliwe, zmienia również skład dawki pokarmowej. Pobieranie pasz włóknistych zwiększa ilość ciepła produkowanego w przewodzie pokarmowym. Także przeżuwanie generuje dużo ciepła. Krowa w stresie cieplnym stara się ograniczyć ilość ciepła powstającego w czasie fermentacji i dlatego pobiera mniej pasz włóknistych, a więcej treściwych. Zmienia także, o ile ma taką możliwość, porę doby, w czasie której pobiera pasze – je więcej w nocy. Pobiera jej mniej w czasie jednego odpasu, ale częściej podchodzi do żłobu czy stołu paszowego. Wszystkie te zmiany w organizmie krowy poddanej stresowi cieplnemu oraz zmiany w jej zachowaniu przy stole paszowym, podpowiadają jak żywić krowy podczas letnich upałów.  

Co powinien zrobić hodowca? 

Aby ograniczyć wpływ upałów na apetyt krowy prócz właściwego składu dawki pokarmowej należy:

• zapewnić zwierzętom stały dostęp do wody,
• karmić krowy zawsze świeżymi paszami, czy świeżo wymieszanym TMR-em,
• zwiększyć częstość zadawania pasz do 3–4 razy w ciągu doby, szczególnie dla krów najbardziej wydajnych – ograniczy to sortowanie przez nie pasz, zachęci do częstszego ich pobierania i zmniejszy ryzyko zagrzewania się pasz,
• zwiększyć ilość pasz, czy TMR-u zadawanych na noc,
• dbać o staranne mieszanie pasz w wozie paszowym, co zmniejsza możliwość sortowania pasz i ryzyko kwasicy,
• unikać przesuszania się pasz czy TMR-u na stole paszowym (należy polewać je wodą),
• stosować dodatki zapobiegające przesuszaniu pasz czy TMR-u (np. melasę),
• starannie czyścić żłoby czy stoły paszowe i usuwać psujące się niedojady,
• instalować wentylatory nad stołem paszowym, co zachęca krowy do pobierania paszy,
• starannie wybierać kiszonki z silosów, co zapobiega ich psuciu się.

Korzystne dodatki paszowe

Aby złagodzić stres cieplny u krów wysokomlecznych, należy stosować dodatki paszowe: tłuszcz paszowy, preparaty zawierające potas i inne elektrolity, dodatki zapobiegające subklinicznej kwasicy żwacza (kwaśny węglan sodu, drożdże paszowe).

Dodatek tłuszczu paszowego przy zmniejszonym pobraniu paszy rekompensuje część niedoboru energii. Poza tym wartość energetyczna tłuszczu jest ponad dwukrotnie większa niż węglowodanów. Poza tym w czasie przemian tłuszczu w organizmie krowy powstaje znacznie mniej ciepła niż podczas przemian węglowodanów. Tłuszcz paszowy dla krów mlecznych powinien być tłuszczem obojętnym dla żwacza (tzw. tłuszcz chroniony).

Stosowanie preparatów zawierających elektrolity jest uzasadnione, ponieważ w czasie upałów intensywnie pocąca się krowa wyprowadza z organizmu wodę i znaczne ilości potasu i sodu. Dlatego należy stosować latem w żywieniu krów mlecznych zwiększoną ilość potasu. Paszami bogatymi w ten składnik są: lucerna, melasa oraz wysłodki buraczane. Zwiększonej podaży potasu latem powinien towarzyszyć dodatek magnezu, ponieważ potas upośledza wchłanianie magnezu. Krowom mlecznym należy również zapewnić stały dostęp do lizawek solnych.

W przypadku stosowania dawek pokarmowych zawierających zmniejszoną ilość pasz włóknistych, a zwiększoną pasz treściwych w prewencji subklinicznej kwasicy żwacza, należy stosować kwaśny węglan sodu i drożdże paszowe.

Jak wiadomo stres cieplny sprzyja powstawaniu wolnych rodników obniżających odporność. Stwarza to konieczność uzupełniania dawek pokarmowych w antyoksydanty, a zwłaszcza w selen, witaminę E oraz beta-karoten. Zabezpieczenie wysokiego zapotrzebowania krów wysokomlecznych na składniki mineralne i witaminy stanowią specjalistyczne mieszanki mineralno-witaminowe przeznaczone na upały. 

Podsumowując: hodowca ma duże możliwości ograniczania stresu cieplnego krów wysokomlecznych poprzez prawidłowe żywienie oraz właściwą technikę i organizację zadawania pasz.