Nowelizacja ustawy o IRZ
Od 4 stycznia do dzisiaj (9 stycznia) do godz. 6.00 rano nie działał portal ARiMR IRZplus.
Miało to związek z nowelizacją ustawy o identyfikacji i rejestracji zwierząt.
Nowelizacja zapisów ustawy związana jest z potrzebą:
- dostosowania polskiego prawa do regulacji obowiązujących w UE (w tym objęcie koni systemem IRZ)
- czuwania nad dobrostanem zwierząt
- walki z chorobami zakaźnymi.
- zapewnienia wymiany danych między systemami ARiMR – Inspekcji Weterynaryjnej oraz KOWRu.
Okres obowiązywania nowych przepisów:
Okres przejściowy – od 6 stycznia 2023 roku do 31.12.2025 roku
01.01.2026 – wejście w życie ostatecznych zapisów ustawy
Dla Hodowców bydła raczej bez rewolucji
Dla posiadaczy bydła wejście w życie nowej Ustawy nie spowoduje żadnych gwałtownych zmian.
Tak, jak to było dotychczas, organem właściwym w zakresie identyfikacji i rejestracji zwierząt pozostaje Kierownik biura powiatowego ARiMR (Art. 3 ust. 1).
Wszelkie kontrole, dotyczące przestrzegania Ustawy (Art. 48) mogą być prowadzone przez upoważnionych pracowników Inspekcji Weterynaryjnej (w praktyce powiatowego lekarza weterynarii), oraz przez pracowników ARiMR (Art. 49).
Identyfikacja bydła
Ważne!
Zwierzęta, oznakowane zgodnie z obowiązującymi dotychczas zasadami, pozostaną prawidłowo oznakowane, gdy wejdzie w życie nowa Ustawa.
Tak jak do tej pory, podstawowym sposobem znakowania bydła pozostają kolczyki uszne, które „muszą być przymocowane do każdej małżowiny usznej zwierzęcia w taki sposób, by kod identyfikacyjny zwierzęcia umieszczony na środku identyfikacji był widoczny, czytelny i trwały”.
Dopuszcza się jednak oznakowanie bydła jednym kolczykiem, pod warunkiem że drugi będzie zastąpiony identyfikatorem elektronicznym, zatwierdzonym przez MRiRW. W praktyce oznacza to, że prawidłowo oznakowane zwierzę musi mieć albo dwa zwykłe kolczyki, albo jeden kolczyk zwykły i jeden identyfikator elektroniczny.
Zgodnie z Artykułem 25 Ustawy:
- oznakowanie cielęcia właściwymi identyfikatorami powinno nastąpić w ciągu 7 dni od daty urodzenia; oraz
- urodzenia, przybycia i ubycia zwierząt powinny być zgłaszane w terminie 7 dni od dnia wystąpienia danego zdarzenia.
W nowej ustawie (art. 23 punkt 3) utrzymano obowiązek zniszczenia kolczyka zwierzęcia, które zostało poddane ubojowi na terenie gospodarstwa w celu produkcji mięsa na użytek własny.
Obowiązek ten ciąży na posiadaczu zwierzęcia, a kolczyk „niszczy się pod nadzorem urzędowego lekarza weterynarii”.
Ważne!
Ustawa nie precyzuje, jak ma się odbyć to zniszczenie, w jakim terminie należy je wykonać i na czym ma polegać „nadzór. Nie ma również uregulowania prawnego co do sposobu, w jaki posiadacz zwierzęcia miałby wykazać wykonanie tego obowiązku. Warto się zwrócić do Powiatowego Lekarza Weterynarii w celu uzyskania oficjalnej interpretacji tych kwestii.
Zgłoszenia do systemu IRZ
W okresie przejściowym, 06.01.2023- 31.12.2025 zgłoszenia do systemu można dokonywać drogą:
- Elektroniczną
- Papierową
Ale Uwaga!
Komunikacja kanałem papierowym dotyczy wyłącznie tych posiadaczy bydła, którzy przed dniem wejścia w życie ustawy ( czyli 6.01.br) prowadzili księgi rejestracji wyłącznie w formie papierowej i nie dokonywali zgłoszeń drogą elektroniczną.
Hodowcy, którzy wcześniej korzystali z drogi elektronicznej są zobligowani do utrzymania tego sposobu komunikacji z Agencją! Ustawodawca nie zakłada możliwości zmiany formy elektronicznej na papierową.
Od dzisiaj drogą elektroniczną lub papierową do systemu IRZ można przekazywać wnioski i informacje dotyczące:
- Przydzielenia puli kolczyków
- Nadania numeru stada
- Zezwolenia zastąpienia identyfikatora
- Zamiaru przemieszczenia zwierzęcia do innego kraju UE (będąca jednocześnie wnioskiem o wystawienie paszportu)
Warto w tym kontekście zwrócić uwagę, że w przypadku wymiany korespondencji, dokonywanej za pośrednictwem systemu teleinformatycznego Agencji, obowiązują przepisy zawarte w ustawie z dnia 9 maja 2008 r. o Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (Art. 10c), określające między innymi sposób potwierdzenia otrzymania pisma, datę złożenia pisma i datę doręczenia pisma, oraz datę wszczęcia postępowania w danej sprawie.
Ważne!
Zachowują ważność wszystkie przepisy wykonawcze (głównie rozporządzenia) jakie Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi wydał na podstawie ustawy o IRZ z 2004 roku. Ustawodawca pozostawił Ministrowi 24 miesiące (licząc od wejścia w życie nowej ustawy) na wydanie nowych przepisów wykonawczych. Wyjątek stanowi rozporządzenie dotyczące sposobu oznakowania zwierząt gospodarskich, w tym wzorów znaków identyfikacyjnych, oraz wymagań i warunków technicznych kolczyków dla zwierząt gospodarskich. Taka regulacja powinna się ukazać do 20 kwietnia 2023 roku.
Awaria systemu elektronicznego
W przypadku awarii systemu elektronicznego Artykuł 45 ustęp 1, punkt 2 przewiduje, że w sytuacjach wyjątkowych, niewynikających z przyczyn leżących po stronie hodowcy, wnioski i zawiadomienia można będzie składać także za pomocą środków komunikacji elektronicznej.
Uwaga!
Takie rozwiązanie zakłada, że taki sposób przesyłania informacji musi zostać wykonany „w sposób umożliwiający potwierdzenie tożsamości” osoby przekazującej zgłoszenie lub wniosek, oraz autentyczność przesłanego zgłoszenia, wniosku lub informacji.
Co to w praktyce oznacza i jakie „środki komunikacji elektronicznej” Agencja będzie uznawała za spełniające wspomniane warunki?
To ma określić Minister Rolnictwa w rozporządzeniu, którego jeszcze nie ma.
Pozostałe zmiany wprowadzone ustawą
Zakres gromadzonych danych.
Artykuł 11 ustęp 1 przewiduje, że w komputerowej bazie danych przechowywany będzie „opis systemu utrzymywania bydła w siedzibie stada”.
Dotychczas hodowcy nie mieli obowiązku przekazywania do Agencji takich danych.
Zgodnie z Artykułem 64 ustęp 2 hodowca/właściciel zwierzęcia ma obowiązek zgłosić do komputerowej bazy danych opis systemu utrzymania bydła w siedzibie stada w terminie 12 miesięcy od daty wejścia w życie ustawy – czyli do 6 stycznia 2024 roku.
Jak to ma wyglądać w praktyce?
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra RiRW z 23 grudnia 2022 r., w przypadku bydła przewiduje się następujące systemy utrzymania:
- otwarty,
- zamknięty na uwięzi,
- zamknięty bez uwięzi wolnostanowiskowy:
- z wydzielonymi legowiskami,
- bez wydzielonych legowisk na ściółce,
- bez wydzielonych legowisk i ściółki,
- mieszany, w przypadku gdy w siedzibie stada są obiekty o różnych systemach utrzymywania,
- zamknięty w kojcu:
- pojedynczo,
- grupowo.
Paszporty
W nowej ustawie zlikwidowano całkowicie potrzebę posiadania paszportu bydła w obrocie krajowym!
Dokument ten wymagany jest jedynie w przypadkach przemieszczania bydła do innego państwa UE.
Jeśli paszport zostanie wystawiony, to domyślnie (Art. 29) przyjmuje się, że paszporty są odbierane przez posiadaczy zwierząt osobiście, w biurze Agencji.
Posiadacz bydła może w zawiadomieniu o zamiarze przemieszczenia bydła zawrzeć oświadczenie, w którym wyrazi zgodę na:
- doręczenie mu paszportu za pośrednictwem placówki pocztowej, przesyłką poleconą, za poświadczeniem odbioru,
- udostępnienie paszportu w systemie teleinformatycznym Agencji.
Ważne!
Zgodnie z nową ustawą paszporty będą wydawane nieodpłatnie.
Co więcej, Artykuł 69 ust. 3 przewiduje możliwość odzyskania opłaty za wystawienie paszportu bydła (lub jego duplikatu), jeżeli posiadacz zwierzęcia wniósł opłatę, ale:
- przed wejściem w życie nowej ustawy nie złożył zgłoszenia do rejestru zwierząt gospodarskich,
- lub nie złożył wniosku o wydanie duplikatu paszportu.
Dostęp do informacji w systemie ARiMR
Dane zawarte w komputerowej bazie są dostępne dla:
- upoważnionych pracowników ARiMR.
- posiadacza zwierząt.
UWAGA:
Ustawa gwarantuje dostęp hodowcy do danych, jakie system IRZ posiada o siedzibach stada i zwierzętach, należących do hodowcy, jednak nie precyzuje zakresu tych informacji, a przywołane rozporządzenie unijne jedynie określa ich minimum („co najmniej dostęp w trybie odczytu do minimum informacji”).
- Inspekcji Weterynaryjnej (Art. 14 ust. 1)
- Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa (Artykuł 63)
- Zgodnie z Artykułem 14 ustęp 4, Prezes Agencji może udostępnić informacje zawarte w komputerowej bazie danych do celów naukowych, statystycznych lub hodowlanych, ale z wyłączeniem danych osobowych. Udostępnienie takie odbywa się na wniosek zainteresowanego podmiotu, którym może być instytut badawczy, związek hodowców lub przedsiębiorstwo hodowlane. Udostępnianie informacji jest nieodpłatne.
Kontrole i kary
Nowa ustawa, według intencji ustawodawcy, ma za zadanie „uszczelnić” system IRZ, utrudniając obchodzenie regulacji prawnych i czyniąc nieopłacalnym ich naruszanie.
Mają temu służyć:
- kontrole prowadzone przez Inspekcję Weterynaryjną oraz ARiMR,
- kary pieniężne
- grzywny, nakładane na podmioty naruszające regulacje ustawowe.
Tryb przeprowadzania kontroli
Zgodnie z zapisami ustawy, kontrole w zakresie identyfikacji i rejestracji zwierząt mogą w gospodarstwie prowadzić osoby, posiadające pisemne, imienne upoważnienie (Art. 50, ust. 1), wystawione przez powiatowego lekarza weterynarii lub dyrektora oddziału regionalnego ARiMR.
Ważne!
Osoba kontrolująca ma obowiązek okazania wspomnianego upoważnienia przed przystąpieniem do czynności kontrolnych.
Kontroler ma prawo do:
- dostępu do zwierząt,
- wglądu do dokumentów,
- sporządzania kopii i odpisów takich dokumentów,
- żądania wydruków z systemów informatycznych.
Uwaga!
Kontrolowany hodowca ma obowiązek udzielenia osobie wykonującej kontrolę „pomocy niezbędnej przy wykonaniu tych czynności”, co obejmuje przygotowanie do kontroli dokumentów, zwierząt i pomieszczeń, w których przebywają zwierzęta. W przypadku niewykonania przez hodowcę tych obowiązków, osoba wykonująca czynności kontrolne może odstąpić od przeprowadzenia kontroli, umieszczając w protokole kontroli adnotację o uniemożliwieniu przeprowadzenia kontroli z winy podmiotu kontrolowanego. A taki zapis w protokole może skutkować nałożeniem na podmiot kontrolowany grzywny (Art. 56, ust. 1 punkt 20).
Niestety brak konkretnego zdefiniowania niektórych pojęć w ustawie, co może rodzić w interpretacji oraz nieporozumienia między hodowcą a osoba kontrolującą.
Na przykład:
Zastanówmy się co w praktyce oznacza „umożliwienie dostępu do zwierząt”? Wyobraźmy sobie sytuację, w której kontroler przybywa do gospodarstwa utrzymującego buhaje-opasy, które akurat znajdują się na dużym pastwisku, odległym od gospodarstwa o 3 km. Czy w ramach umożliwienia „dostępu do zwierząt” wystarczy poinformować go, gdzie te zwierzęta są? Pozostawiając kontrolerowi problem, jak ma odczytywać numery zwierząt przemieszczających się i (przynajmniej potencjalnie) agresywnych? Z drugiej strony, skąd hodowca ma nagle wziąć wygrodzenia, poskromy i ludzi, gdy kontroler zechce z bliska obejrzeć każdy kolczyk?
Odpowiedzialność karna
Ustawa (Art. 56 ust. 1) przewiduje możliwość nałożenia grzywny na posiadacza zwierzęcia, który nie wypełnia obowiązków, które ona na niego ta ustawa nakłada. W szczególności, kara grzywny grozi hodowcy, który:
- nie złoży wniosku o nadanie numeru siedzibie stada, mimo że utrzymuje tam zwierzęta;
- nie dopilnuje, aby zwierzę było właściwie oznakowane kolczykami;
- nie zniszczy identyfikatora zwierzęcia, które zostało poddane ubojowi w gospodarstwie;
- nie dopełnieni obowiązku poinformowania o urodzeniu zwierzęcia lub jego przemieszczeniu;
- nie przekaże w przewidzianym terminie Kierownikowi biura Agencji dokumentów, potwierdzających pochodzenie zwierzęcia importowanego z kraju nie będącego członkiem UE;
- nie zapewni paszportu zwierzętom przemieszczanym z innego kraju członkowskiego UE lub nie dostarcza tego paszportu Kierownikowi Biura Agencji w terminie 7 dni od zgłoszenia faktu przybycia zwierzęcia;
- uniemożliwia kontrolę lub nie udziela osobie kontrolującej pomocy niezbędnej przy wykonaniu czynności kontrolnych.
Ważne!
Hodowcy powinni zwrócić szczególną uwagę na prawidłowe oznakowanie zwierząt kolczykami i zgodność tego oznakowania z wykazem zwierząt, przypisanych do danej siedziby stada.
Art. 50 Ustawy przewiduje, że „jeżeli w siedzibie stada znajduje się nieoznakowane zwierzę, którego pochodzenia nie można potwierdzić, powiatowy lekarz weterynarii może nakazać, w drodze decyzji, zabicie tego zwierzęcia bez odszkodowania i unieszkodliwienie jego zwłok na koszt posiadacza”. Co więcej, posiadacz takiego zwierzęcia może zostać dodatkowo ukarany grzywną, jak stanowi Artykuł 56, ustęp 1, punkt 2: „Kto, (…) będąc obowiązanym do oznakowania lub zidentyfikowania zwierząt (…) nie dokonuje tych czynności, zgodnie z tymi przepisami (…) podlega karze grzywny”.
Kary pieniężne
Artykuł 53, choć nie dotyczy bezpośrednio hodowców-posiadaczy bydła, jest równie istotny.
Dotyczy on kar pieniężnych, jakie mogą być nakładane na:
- rzeźnie,
- spalarnie,
- organizatorów wystaw,
- inne podmioty zajmujące się profesjonalnie obrotem bydłem.
W przypadku naruszenia przepisów Ustawy podmiot taki może być ukarany karą pieniężną, której wysokość może sięgać 30-krotności przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej.
Biorąc pod uwagę, że w 2021 roku wspomniane wynagrodzenie wyniosło 5662,53 zł, kara mogłaby sięgać 170 tysięcy złotych.