Nowe cechy w ocenie wartości hodowlanych dla polskiej rasy holsztyńsko-fryzyjskiej

W grudniowej ocenie wartości hodowlanej bydła rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej po raz pierwszy zostaną opublikowane wartości hodowlane zwierząt pod względem cech zdolności udojowej, cech związanych z przebiegiem porodu oraz wydajności i zawartości laktozy. Cechy te, podobnie jak inne cechy funkcjonalne, nie są bezpośrednio związane z wydajnością, ale mogą poprawiać opłacalność produkcji mleka poprzez obniżenie jej kosztów. Krajowe oszacowania wartości hodowlanej dla cech zdolności udojowej i cech związanych z przebiegiem porodu, podobnie jak to jest w przypadku wszystkich innych cech uwzględnionych dotychczas w krajowym systemie oceny, będą przesyłane do ośrodka obliczeniowego Interbullu w Uppsali, a na stronach Instytutu Zootechniki PIB publikowane będą oszacowania międzynarodowe. Wydajność i zawartość laktozy nie są jak dotąd objęte oceną międzynarodową, stąd Instytut Zootechniki PIB opublikuje krajowe oszacowania tylko dla buhajów użytkowanych w Polsce.

Szybkość oddawania mleka (SOM) oceniana jest subiektywnie w skali liniowej od 1 do 5, natomiast temperament (TEM) można zdefiniować jako zachowanie krowy podczas doju i jej reakcję na czynności wykonywane przez obsługę w trakcie doju. W dużych fermach mlecznych cechy zdolności udojowej związane z czasem potrzebnym do obsługi pojedynczego zwierzęcia są szczególnie ważne dla ekonomiki produkcji mleka. W stadach, gdzie wykorzystywane są hale lub roboty udojowe, krowy powinny szybko oddawać mleko, a po skończonym doju spokojnie opuszczać halę. Dojenie krów w hali wymaga zapewnienia odpowiednio płynnego ruchu krów w trakcie przechodzenia na stanowiska udojowe i ich opuszczania po wydojeniu. Zwierzęta wolniej oddające mleko wymuszają dłuższe przebywanie wydojonych już krów na stanowiskach. Na ogół prowadzi to do zwiększonej nerwowości w całej grupie zwierząt, a także sprzyja powstawaniu mechanicznych urazów wymienia i wnikaniu patogenów do kanału strzykowego. Może to prowadzić do częstszego występowania subklinicznej lub klinicznej postaci mastitis. Największą wydajność mleka, tłuszczu i białka w przeliczeniu na dzień użytkowania, zaobserwowano u krów spokojnie reagujących na procedury związane z dojem i krów względnie szybko oddających mleko.

Fenotypową ocenę krów pod względem cech zdolności udojowej wykonują wyszkoleni zootechnicy oceny podczas drugiego próbnego udoju w trakcie pierwszej laktacji. Szybkość oddawania mleka ocenia się w skali od 1 (bardzo wolne) do 5 (bardzo szybkie), a temperament w skali od 1 (zwierzę powolne i łagodne) do 3 (zwierzę pobudliwe lub agresywne). Oszacowana wartość hodowlana pod względem cech zdolności udojowej pozwoli hodowcom uwzględniać te cechy w selekcji i wybierać na rodziców zwierzęta, których potomstwo będzie się charakteryzować pożądanym temperamentem i szybkością oddawania mleka.

Przebieg porodów oraz przeżywalność cieląt, to kolejna grupa cech mających istotne znaczenie w doskonaleniu populacji wysokoprodukcyjnego bydła mlecznego. Trudne porody, zwiększają okołoporodową śmiertelność cieląt i negatywnie wpływają na ekonomikę produkcji mleka. Powodują zwiększenie kosztów związanych z opieką weterynaryjną oraz skracają długość okresu użytkowania krów. Przebieg porodu uzależniony jest od wielu czynników (między innymi: żywienia, przygotowywania krowy do porodu, profilaktyki chorób zakaźnych, asekuracji i pomocy porodowej), a także od trafnego wyboru buhaja na ojca cielęcia. Niewłaściwy wybór ojca zwiększa ryzyko powstania trudności okołoporodowych.

Przebieg porodu oceniany jest w skali punktowej od 1 (samodzielny) do 6 (cesarskie cięcie), a przeżywalność cieląt w skali od 1 (cielę żywe, normalne, bez deformacji), do 4 (cielę z deformacjami lub potworkowate, martwe). Ze względów metodycznych, na potrzeby szacowania wartości hodowlanej przeprowadzono transformację rozkładu wartości fenotypowych w celu normalizacji tego rozkładu i ujednolicenia wariancji. Dla przebiegu porodu przyjęto skalę od 1 (poród samodzielny) do 4 (poród ciężki), a dla przeżywalności cieląt przyjęto skalę dwupunktową – 1 (cielę żywe) i 2 (cielę martwo urodzone lub padłe w ciągu 24 godzin po porodzie). Wartości hodowlane dla obu cech oszacowano z uwzględnieniem efektu bezpośredniego i matczynego. Pierwszy z nich związany jest z genetycznym wpływem ojca cielęcia, natomiast drugi wynika z genetycznego wpływu ojca krowy-matki. W konsekwencji opublikowane zostaną cztery wartości hodowlane: dwie dla przebiegu porodu – łatwości ocieleń (efekt bezpośredni PPB i efekt matczyny PPM) i dwie dla przeżywalności cieląt – śmiertelności cieląt (efekt bezpośredni PCB i efekt matczyny PCM).

Wartości hodowlane zdolności udojowej, przebiegu porodów i przeżywalności cieląt, będą podlegały standaryzacji, tak aby średnia wartość zwierząt tworzących grupę bazową wynosiła 100, a odchylenie standardowe 10. Oszacowania pod względem temperamentu i cech związanych z przebiegiem porodu będą dodatkowo przeskalowane tak, aby wyższa wartość hodowlana odpowiadała bardziej pożądanemu fenotypowi. Hodowcy wybierając zwierzęta na rodziców przyszłego pokolenia powinni preferować zwierzęta o wartości hodowlanej wyższej niż 100 pod względem obu cech zdolności udojowej, przebiegu porodów i przeżywalności cieląt.

Ponadto wśród cech związanych z produkcją po raz pierwszy zostanie opublikowana oszacowana wartość hodowlana zwierząt dla wydajności i zawartości laktozy w mleku. W mleku krowim zawartość laktozy waha się od 4,6 do 4,9%. Laktoza, czyli cukier mleczny, jest cennym źródłem łatwo przyswajalnej energii, zwłaszcza dla niemowląt i dzieci. Jednak przyswajalność laktozy z mleka i jego przetworów zmniejsza się z wiekiem, na skutek niższej aktywności enzymu laktazy, biorącego udział w procesie trawienia laktozy i jej rozkładu na wchłanialne w jelicie cienkim cukry proste. Coraz powszechniejszą dolegliwością jest tzw. nietolerancja laktozy. W Polsce ok. 25% dorosłych, w jakimś stopniu ma nietolerancję laktozy, a największy odsetek osób występuje w Azji (50–70%), w niektórych krajach azjatyckich to nawet 90–100%. Szacowanie wartości hodowlanej laktozy umożliwia hodowcom prowadzenie selekcji na tę cechę w wybranym przez siebie kierunku, dostosowanym do profilu produkcji. Hodowcy współpracujący z mleczarniami produkującymi głównie na rynki azjatyckie powinni doskonalić zwierzęta w kierunku obniżenia zawartości laktozy w mleku.