Mastitis a choroby cieląt cz. 1.

Żywienie cieląt siarą i/lub mlekiem z wymienia objętego stanem zapalnym grozi zakażeniem (E. coli, Klebsiella pneumoniae, M. bovis, M. paratuberculosis, wirusy), czego następstwem są liczne choroby. Choroby cieląt stanowią przyczynę poważnych strat ekonomicznych z powodu zejść śmiertelnych, kosztów leczenia oraz słabszego rozwoju rekonwalescentów. Choroba i śmierć każdego cielęcia, do której dochodzi w okresie porodu lub bezpośrednio po nim, stanowi też przyczynę spadku produkcji mleka oraz zaburzeń płodności krowy. Wśród przyczyn chorób cieląt wymienia się infekcje bakteryjne i wirusowe, które wikłane są przez bakterie. Warunkiem zakażenia jest niewystarczająco sprawny system obronny cieląt utrzymywanych w warunkach środowiskowych, które ułatwiają szerzenie się infekcji. Pomija się jednak rolę chorego gruczołu mlekowego, jak też jeszcze ważniejszą rolę wydzieliny zapalnej tego gruczołu, która jako siara, stanowi pierwszy pokarm cielęcia. A właśnie mleko, które nie spełnia wymagań jakościowych, a także wydzielina zapalna bez i z antybiotykami, jako tzw. „mleko odpadowe" lub mleko „mastitowe" przeważnie przeznacza się na karmę dla cieląt.

Ostre mastitis, a poród

Nasilenie zapaleń, szczególnie ostrych, zbiega się z siarogenezą i początkiem laktacji. Ostre, ciężkie postacie mastitis, do których dochodzi w ostatnich 2 tygodniach ciąży lub w trakcie porodu, takie jak ropno-wrzodziejące zapalenia wywołane przez Arcanobacterium pyogenes w skojarzeniu z beztlenowcami (tzw. letnie zapalenie wymienia) lub zapalenia spowodowane przez bakterie z grupy coli (E. coli, K. pneumoniae) mogą wyzwolić przedwczesny poród lub doprowadzić do śmierci płodu. W przypadkach tego typu zapaleń dochodzi do uwolnienia wielu aktywnych biologicznie związków chemicznych, takich jak cytokiny, w tym TNF, a także histaminy i innych mediatorów zapalenia oraz kortykosteroidów.

Wydzielina siaropodobna

Niebezpieczeństwem dla zdrowia i życia noworodka jest podanie do picia wydzieliny siaropodobnej z gruczołu objętego ostrym, toksycznym (E. coli, K. pneumoniae) lub ropnym stanem zapalnym. Siara stanowić może bowiem przyczynę zarówno zakażeń, jak też zatruć. Bakterie, szczególnie mastitogenne, prowadzą do wytworzenia toksyn i dalszej degradacji białek, laktozy i tłuszczu mlekowego jako skutek aktywności proteaz, lipaz i hydrolaz bakteryjnych. Karmienie cielęcia zakażoną siarą (mlekiem) z wymienia objętego mastitis grozi zapaleniem żołądka i jelit z biegunką, zapaleniem odoskrzelowym płuc, a także zapaleniem pępowiny. Stwierdzono, że siara z gruczołów objętych obrzękiem cechuje się słabą gęstością i stosunkowo niskim poziomem immunoglobulin. Infekcja wpływała negatywnie na liczbę komórek somatycznych i pH siary. Nie odnotowano natomiast różnicy w zawartości IgG1 w stosunku do siary krów wolnych od infekcji. Jednak podanie cielętom siary matek wykazujących mastitis prowadziło do 3-krotnego wzrostu ryzyka zapalenia płuc.

Mastitis, a skład siary i mleka

Oddzielnego rozważenia wymaga rola, liczba oraz aktywność komórek siary. Przed i po porodzie dochodzi do radykalnych zmian ilościowych i jakościowych. Z piśmiennictwa wynika, że komórki znajdujące się w siarze matek przyczyniają się do szybszej eliminacji pałeczek E. coli podanych cielętom doustnie bezpośrednio przed pojeniem siarą. Oprócz tego cielęta pojone siarą z komórkami, w stosunku do cieląt pojonych siarą pozbawioną komórek (odwirowaną), wykazały wyższe stężenie immunoglobulin (IgA, IgM oraz IgG1) we krwi. Z tego wynika, że komórki mogą przechodzić przez ścianę jelit noworodka i modulować mechanizmy obronne. Obecność aktywnych komórek jest zatem w siarze potrzebna.

W mleku (siarze), oprócz podstawowych składników odżywczych, znajdują się:

• makro- i mikroelementy,
• witaminy,
• enzymy,
• hormony,
• immunoglobuliny,
• laktoalbuminy,
• laktoferyna,
• glikoproteiny,
• proteiny prekursorowe,
• peptydy regulacyjne,
• czynniki wzrostu,
• inhibitory laktacji
• i wiele innych.

Pod wpływem mastitis zmianie ulega skład mleka (Sandholm i wsp. 1995).

• Spada zawartość składników podstawowych,
  • takich jak: tłuszcz (-)1,
  • białko (-),
  • cukier (-),
• wzrasta zawartość
  • wolnych kwasów tłuszczowych (++)
  • oraz kwasów tłuszczowych zawierających od 4 do 12 atomów węgla (+)
  • przy spadku C16–C18 (-).
• Spada zawartość
  • kazeiny całkowitej (- -),
  • as1-kazeiny (- - -),
  • b-kazeiny (- - -),
• rośnie natomiast
  • stężenie k-kazeiny (++)
  • i białek serwatki (+++), takich jak:
    → b-laktoglobulina,
    → a-laktoglobulina,
    → immunoglobuliny,
    → peptony,
    → albumina surowicza
    → i laktoferyna.
• Zmianie ulega stężenie
  • sodu (++),
  • chlorków (+++),
  • potasu (-),
  • wapnia (- - -),
  • magnezu (- - -),
  • fosforu (- - -),
  • żelaza (+),
  • miedzi (+)
  • i cynku (-).
• Spada lub rośnie aktywność enzymów:
  • katalazy (++++),
  • LDH (+++),
  • fosfatazy zasadowej (+++),
  • fosfatazy kwaśnej (++),
  • karboksylesterazy (++++),
  • arylesterazy (+++),
  • b-glukuronidazy (+++),
  • laktoperoksydazy (+),
  • lipazy (++),
  • lizozymu (++++),
  • oksydazy ksant. (+/-),
  • dekarboksylazy ornitynowej (- -)
  • i NAGazy (+++).
• Zawarość witamin ulega dużym wahaniom:
  • wit. A (+/-),
  • ß-karoten (+/-),
  • wit. B1 (-),
  • wit. B2 (- -),
  • wit. C (- - -).

Tak zmienione mleko (siara) nie spełnia potrzeb dietetycznych cielęcia, a ze względu na zmieniony skład stanowi przyczynę zaburzeń przewodu pokarmowego.

Szczególne stany zapalne wymienia

Szczególnej uwagi wymagają stany zapalne gruczołu mlekowego spowodowane przez mykoplazmy, w tym głównie przez M. bovis. Obecnie uważa się, że siara i mleko stanowią główny wektor zakażeń cieląt mykoplazmami. Wyleczenie mastitis mycoplasmatica jest prawie niemożliwe. Prowadzi to, między innymi, do zakażeń dróg rodnych drogą hematogenną, a następnie śródmacicznych zakażeń płodu. Do infekcji (per os, droga kropelkowa) noworodków i osesków dochodzi też po porodzie. Konsekwencją może być rozwój bronchopneumonii i arthritis. Mleko od krów zakażonych M. paratuberculosis (choroba Jonego) stanowi też główną drogę zakażenia cieląt tymi prątkami. Kolejne zagrożenia zdrowia cieląt mogą mieć związek z paciorkowcowymi, gronkowcowymi lub grzybiczymi postaciami mastitis, jakie występują w okresie siarowym. Z piśmiennictwa wynika, że zachorowania matek zwiększają ryzyko chorób cieląt, głównie dróg oddechowych. Wzrost zachorowań i zejść śmiertelnych cieląt notowano w stadach stosujących w żywieniu cieląt mleko od krów chorych na mastitis i leczonych antybiotykami.

* Według Sandholma (1995) znaki plus lub i minus wskazują odpowiednio na: