Choroby cieląt i jałówek – diagnostyka i profilaktyka
Podczas pracy w gospodarstwach jednym z zagadnień poruszanych przez hodowców i nas doradców jest odchów cieląt i jałówek. Temat często opisywany a wciąż budzący wiele pytań i wątpliwości. Niestety jest jeszcze wiele gospodarstw, gdzie właśnie ta grupa zwierząt traktowana jest po „macoszemu”, świadomie bądź nie - spychana na drugi plan. Nie każdy może sobie pozwolić na cielętnik z prawdziwego zdarzenia. Ale każdy może i powinien dołożyć starań aby cielęta i jałówki utrzymywać w jak najlepszych warunkach, traktując je jako inwestycję a nie poniesiony niepotrzebnie koszt.
Chciałabym zwrócić uwagę na kilka jednostek chorobowych u cieląt i jałówek, które mogą się pojawić a które dzięki właściwej diagnostyce i profilaktyce możemy w znaczący sposób zminimalizować.
U cieląt może pojawić się zapalenie pępka. Pępek jest jedną z najważniejszych dróg wejścia patogenów. Do najczęstszych drobnoustrojów należą m.in. E.coli i gronkowce. W wyniku zakażenia rozwija się proces zapalny, który w skrajnych przypadkach może prowadzić do posocznicy i śmierci. Objawy choroby to powiększenie pępka, towarzyszący temu miejscowy wzrost temperatury, ból, gorączka. Zapalenie pępka może przybierać formę tzw. „wysiękową” i „suchą”. Aby nie doszło do zapalenia należy pępek odkażać (np.jodyną) a także utrzymywać cielęta na suchej, czystej ściółce.
W dalszym ciągu bardzo poważny problem stanowią biegunki. Po pierwsze ze względów finansowych ponieważ niosą ze sobą ogromne starty ekonomiczne, ale również ze względu na zdrowotność i wydajność krów podczas produkcyjnego życia.
Biegunki neonatalne cieląt stanowią główną przyczynę upadków w tej grupie wiekowej (do 2-3 tygodni życia). Zakażenie może być spowodowane wirusami (koronawirusy, rotawirusy), bakteriami ( Escherichia coli, Salmonella spp.) i pasożytami ( kokcydia, Cryptosporidium).
Wszystkie te patogeny mogą uszkadzać przewód pokarmowy poprzez destrukcję enterocytów, zanik kosmków jelitowych oraz zapalenie nabłonka.
Spotykamy również biegunkę żywieniową, która jest najczęściej wywołana nieprawidłowym zarządzaniem stadem i niewłaściwym podawaniem preparatu mlekozastępczego.
Konsekwencją biegunek jest szybko postępujące odwodnienie oraz kwasica metaboliczna. Stopniowo nasila się osłabienie, spadek pobrania karmy oraz utrata masy mięśniowej.
Niestety bardzo często biegunka spowodowana jest występowaniem kilku patogenów w jednym czasie co powoduje problemy w dokładnym zdiagnozowaniu i ustaleniu konkretnego źródła.
W weryfikacji bardzo pomocne są szybkie terenowe testy paskowe do wykrywania obecności w kale antygenów najważniejszych enteropatogenów. Jeżeli problem biegunek jest znacznie większy i zdarzają się upadki zwierząt bardzo ważne i pomocne jest szczegółowe badanie sekcyjne padłych sztuk.
Zwierzęta z biegunką powinny być odseparowane i umieszczone w czystym i suchym pomieszczeniu. Konieczna jest również terapia za pomocą płynów tak aby utrzymać równowagę wodną, elektolitową i energetyczną.
Istotną grupą są również choroby układu oddechowego. Budowa anatomiczna i fizjologia układu oddechowego predysponuje bydło do chorób płuc w znacznie większym stopniu niż inne gatunki zwierząt domowych. Specyficzna budowa płuc, niekorzystny stosunek pojemności wdechowej do masy ciała a także zaburzenia przewodu pokarmowego, które mogą powodować ucisk na przeponę (np. wzdęcia) sprzyjają rozwojowi chorób. W wyniku współdziałania wielu czynników: stresowych, środowiskowych i zakaźnych, dochodzi do zaburzenia procesu oczyszczania dróg oddechowych przez nabłonek migawkowy. To zaś powoduje wnikanie szkodliwych czynników do płuc i kolonizację przez drobnoustroje.
Czynnikami zwiększającymi ryzyko chorób narządu oddechowego u cieląt są m.in. niesprawna wentylacja i zakup nowych osobników.
Wśród czynników zakaźnych wywołujących zakażenia dróg oddechowych najistotniejsze są : BRSV (wirus syncytialny układu oddechowego bydła), BVDV (wirus wirusowej biegunki bydła), PI -3 (wirus parainfluenzy typu 3), Mycoplasma bovis.
Ważną grupę stanowią choroby pasożytnicze. Dotyczy to przede wszystkim zwierząt wypasanych. Inwazje pasożytów (głównie nicienie i robaki płaskie) mogą występować w każdym wieku natomiast młode sztuki są bardziej podatne i to w tej grupie wiekowej notowane są najczęściej objawy kliniczne zarażenia.
Badanie w kierunku wykrycia pasożytów można wykonać badając kał na obecność jaj i oocyst lub w trakcie badania pośmiertnego ( badanie sekcyjne i poubojowe).
Stopień inwazji jest zależny od liczby larw pasożytów na pastwisku. Ona natomiast jest związana z liczbą jaj wydalanych przez bydło. Dlatego wszelkie stosowane środki mają na celu przede wszystkim ochronę pastwisk przed pasożytami.
Dużym problemem jest inwazja motylicy wątrobowej. Dotyczy ona bydła wypasanego na terenach podmokłych i jest uzależniona od obecności żywicieli pośrednich którymi są ślimaki. Rozprzestrzenianiu się sprzyjają również deszczowe lata i łagodne zimy. W wyniku masowej inwazji może dochodzić do ostrego zapalenia wątroby, przewodów żółciowych a także nagłych upadków.
Problemem, który można zauważyć w stadach jest również występowanie grzybicy skóry. Problem ten dotyka przede wszystkim cieląt. Zakażenie szerzy się poprzez kontakt bezpośredni oraz pośredni – kojce, sprzęt, środki transportu. Czas inkubacji wynosi od 1 do 4 tygodni. Zachorowania występują częściej w okresie zimowym. Występowaniu zakażeń sprzyja nadmierne zagęszczenie, zbyt duża wilgotność powietrza w pomieszczeniach, nieprawidłowe żywienie a także długotrwała terapia antybiotykowa. Warto pamiętać, że grzybica skórna bydła jest zoonozą a więc chorobą odzwięrzęcą, przenoszoną na człowieka.
Raz przebyte choroby predysponują cielęta do zachorowań w wieku późniejszym. Często również jest tak, że jedno cielę choruje częściej niż jeden raz w okresie odchowu. Straty wynikające z tych schorzeń spowodowane są kosztami bezpośrednimi (koszty leczenia, ewentualne upadki) oraz kosztami pośrednimi (spowolniony wzrost, większe zużycie paszy, opóźnione wejście do stada podstawowego oraz większym ryzykiem brakowania krów).
Literatura dostępna u A. Jatkowskiej
